Roxane van Iperen deelde eergisteren op Twitter een stuk wat ze schreef voor Follow The Money (FTM) zo’n 5 jaar geleden. In haar introductie stipte ze een punt aan dat mij al een tijdje bezighoudt. Roxane zei het zo: “Het onvermogen om nog zelfstandig te oordelen over gedrag zonder meteen naar de wet te grijpen, is onderdeel van een bredere ontwikkeling. ‘Als het mag, dan kan het’ (…)” Ik reageerde hierop met een instemmende tweet: “Dat besef knaagt ook al een tijdje aan me.” Waarop zij antwoordde: “De geweldige hoogleraar rechtssociologie (en biograaf van Cleveringa) Kees Schuyt zei ooit: ‘Deze week werd ik van alle kanten opnieuw bestormd: wat mag wel en wat niet, in een democratie? Mijn (Kees Schuyt; MV) antwoord was en is steevast: ’Dank u wel, maar wat vindt u er zelf van?’ (…)”
Daarmee raken Roxane en Kees Schuyt precies de kern van wat er knaagt. Het is, volgens mij, direct verbonden met het ontbreken van een morele leiband van de overheid die nog uitsluitend vaart op wetten. Er wordt niet meer gekeken naar wat moreel juist of aanvaardbaar is, maar of het volgens de letter van de wet mag. Als dat zo is, is het aanvaardbaar. Dat is een denkfout. Dat bedrijven die motivatie erop nahouden, snap ik – tot op zekere hoogte. Hun hoofddoel is het verdienen van centen. Het maken van winst. Anders verliest een bedrijf zijn voornaamste bestaansrecht. En zolang dat binnen de mazen van de wet gebeurt, dan is het goed. Als die denkwijze door de rest van de samenleving wordt overgenomen wordt het zorgelijk. Dan volgt uitholling van de collectieve moraal. En het daarmee hand-in-hand gaande proces van verval van individuele geestelijke vermogens. Mensen stoppen met nadenken over wat wel of niet kan volgens de morele meetlat, maar meten slechts langs die van de wet. Want dat is de brede norm. Journalistieke onderzoeken worden aan de lopende band genegeerd of in diskrediet gebracht. Waar er vroeger een rotsvast vertrouwen was in respectabele onderzoeksjournalisten is er tegenwoordig overwegend argwaan. En is er geen argwaan dan is er wel een wegkijk-cultuur.
Verderfelijke, schadelijke en verwerpelijke ‘idealen’ en individuen worden op plekken getolereerd omdat er wettelijk geen middel is om ze te verbieden. Terwijl iedereen weet dat sommige plekken slechts ingenomen mogen worden door mensen van onbesproken integriteit. Ik noem daarbij voor het gemak maar even het parlement. Daar wordt samengewerkt met lieden van zeer bedenkelijke moraal en zelfs met lieden waartegen gerechtelijke onderzoeken lopen. Men doet of de neus bloedt. Terwijl de afschuw er van af zou moeten spatten. Er is geen wet nodig om bepaalde zaken, zoals samenwerking of een luisterend oor, te weigeren. De mogelijkheden zijn talrijk.
Ik schreef al eens eerder dat sinds het bewind van Rutte (inmiddels al elf jaar) het ontbreekt aan een moreel kompas. De regering, en zeker het hoofd ervan, heeft een immense verantwoordelijkheid in het moreel rechtvaardigen van de koers die een kabinet vaart. Al veel te lang wordt dit schromelijk onderschat. Sterker nog, er wordt neerbuigend over gedaan. “Voor visie moet je naar de opticien,” is een pijnlijk treffende uitspraak van onze Minister van Algemene Zaken. Hiermee verklaart hij de nationale moraal vogelvrij en gaat ervan uit dat de gemiddelde Nederlander “wel weet wat goed is”. Zelfs al is dat waar dan verdwijnt dat besef als het niet wordt onderhouden. En het is zover. We raken steeds meer in de war als we onszelf voor morele vraagstukken zien worden gesteld. De reflex is niet meer zelf een overwogen standpunt bepalen, maar kijken ‘wat er geschreven staat,’ want dat is waar. Als dat gepaard gaat met gebrek daadkracht bij kwesties van integriteit en fatsoen, dan glij je onvermijdelijk af naar een boevenstaat.
Wat vindt u er zelf van?
Disclaimer: gratis stukkie, doneren kan via:
vadertje.backme.org
