Ik ben de laatste die zal beweren dat vroeger alles beter was. Mijn oma riep het om de haverklap en zij heeft twee wereldoorlogen meegemaakt. Eén bewust. Oma is bijna honderd jaar oud geworden en heeft, vooral tijdens de tweede wereldoorlog, verschrikkelijke verschrikkingen moeten doorstaan. Dus als zij riep dat vroeger alles beter was, namen we dat met een flinke korrel zout. Waarschijnlijk bedoelde ze het interbellum tussen WOI en WOII. Toen was ze in de bloei van haar leven en heeft ze mijn opa ontmoet. Behalve wat vergeelde zwart/wit foto’s, weet ik vrijwel niets van die periode. Ik kan me zo voorstellen dat die periode de gelukkigste uit haar leven is geweest. Zeker als je de rest van haar leven in ogenschouw neemt. En dat geldt zeker voor mijn opa.
Feitelijk weet ik van hun beider leven maar bar weinig.
Vroeger was alles beter. Natuurlijk niet. Vroeger riep iedereen ook al dat vroeger alles beter was. Slechte herinneringen vervagen sneller dan de mooie. En dat is maar goed ook. Anders is het gewicht van het bestaan helemaal niet meer te tillen. Mijn oma was een vrolijk typetje. Alles deed ze met een lach. Zelfs lijden. Elke tegenslag werd ze schijnbaar moeiteloos de baas. Ik denk dat haar grootste verdriet het heengaan van mijn opa was. Haar enige liefde. Zelfs zijn ellenlange ziekbed trad ze met een dagelijkse lach tegemoet. Haar wapen tegen onverdraaglijke ellende was onvermoeibare luchtigheid. In tegenstelling tot mijn opa. Nooit zag ik iemand die meer leed dan hij.
Mijn opa’s en oma’s spraken nooit over de oorlog. Mijn ouders maar mondjesmaat. Er zat een enorme splijtzwam in onze verknipte familie. Een foute opa en een opa die in het verzet zat. Als kleine jongen zat ik altijd bovenaan de trap te luisteren bij de spaarzame momenten dat de twee oma’s en opa’s bij ons thuis aan één tafel zaten. Meestal bij een verjaardag van mijn vader of moeder. Soms met kerst. Ik snapte niks van de gesprekken en kan me daar maar weinig van herinneren. Ik was nog geen tien jaar oud. De toon van de gesprekken zal ik nooit vergeten. Fel, vijandig en agressief. Met driftig sussende oma’s die blussende woorden spraken.
Ik kan me voorstellen dat het over de oorlog ging. Mijn opa van vaders kant én mijn vader waren onverzettelijk onvergeeflijk naar, vooral, mijn opa van moeders kant. De getormenteerde opa. Veel later in mijn leven zou ik vader dat kwalijk gaan nemen. Opgroeiend was ik het roerend eens met zijn onverzettelijke afkeer. Vader noemde opa een oorlogsmisdadiger. En dat was hij ook. Maar wel tegen wil en dank.
Uit de summiere informatie die ik door de jaren heen heb kunnen verzamelen blijkt dat mijn oma onder het oog van mijn moeder en opa verkracht is door Duitse officieren. Het dreigement dat zijn familie zou worden uitgemoord als hij niet aan het oostfront zou gaan vechten, heeft hem gebroken. Ik geef het je te doen. Een duivels dilemma van jewelste. Niemand heeft daar ooit over gesproken, behalve vader. Vader beweerde dat mijn opa handgranaten heeft gegooid in kelders waar vrouwen en kinderen verscholen zaten. Ik weet niet of dat waar is. Ik heb er vroeger vaak naar gevraagd, maar nooit een antwoord gekregen. Na de oorlog is hij veroordeeld tot de mijnen. Daar heeft hij een tattoo (nummer) en stoflongen aan overgehouden. Aan de stoflongen is hij uiteindelijk overleden. Na een diagnose van ‘nog enkele maanden te leven’ heeft hij het nog vijf ellendige jaren kunnen uitstellen.
Mijn moeder vertelde me ooit dat hij onbeschrijflijk bang was dat hij na de dood ter verantwoording zou worden geroepen. Zo bang dat hij van drie maanden, vijf jaar kon maken.
Mijn andere opa was een verzetsheld in de marge. Hij was betrokken bij het drukken van een illegaal krantje. Als hij gepakt zou worden zou hij ongetwijfeld zijn gefusilleerd door de Duitsers. Dat is gelukkig niet gebeurd. Gelukkig heeft hij ook nooit voor de keuze gestaan die mijn andere opa wél moest maken.
Vroeger was niet alles beter. Vroeger hadden we wel alles beter moeten doen. Maar dat geldt voor alle tijden.
Morgen herdenk ik allebei mijn opa’s, want leed zit nooit maar in één hoekje.
Disclaimer: gratis stukje. Delen en doneren zou wel weer eens leuk zijn
vadertje.backme.org
